Интернэтэд холбогдсон дижитал үйлчилгээнүүд бидэнд одоо хангалттай танил болсон гэдгийг эрдэмтэн судлаачид болон салбарын удирдагчид дижитал салбарт хэрэглэгчид болон компаниудын зан үйлийг зохицуулах ёс суртахууны зарчмуудад анхаарч эхэлсэн.
Дижитал хэрэглүүрүүдийн талаарх энэхүү (харьцангуй) тогтвортой ойлголт нь тэдний заримд нь олон нийт бухимдаж байгаагаас үүдэлтэй бөгөөд зарим хүмүүсийн "дижитал ёс зүй" гэж нэрлэдэг олон тооны хэлэлцүүлэгт илэрсэн.
Тэгвэл дижитал ёс зүй гэж юу вэ?
Технологи хөгжихийн хэрээр дижитал ёс зүй шинэ ээдрээтэй байсаар байгаа нь үнэн. Гэсэн хэдий ч, энэ нь хэрэглэгчдэд мэтгэлцээний хэлбэрийг бий болгож, мэдээлэлтэй сонголт хийх боломжийг олгодог тул тэдний одоогийн байдлыг үнэлэх нь чухал хэвээр байна.
Товчхондоо дижитал ёс зүй нь интернет дэх хэрэглэгчдийн бие даасан байдал, нэр төрийг хүндэтгэхийг хангахад зориулагдсан хэм хэмжээ юм. Уламжлалт ёс зүй нь хувь хүмүүсийн хоорондын харилцаанд, компанийн ёс зүй нь компани болон үйлчлүүлэгчдийн хоорондын харилцаанд хамаатай бол дижитал ёс зүй нь эдгээрийг нэгтгэж, онлайнаар харилцаж буй аль ч хоёр (эсвэл түүнээс дээш) талд үйлчилнэ.
Ийм байдлаар дижитал ёс зүй нь онлайнаар харилцаж буй хоёр хувь хүн хэрхэн биеэ авч явах, хоёр корпораци интернет худалдааг хэрхэн хариуцлагатай явуулах, компаниуд хэрэглэгчиддээ хэрхэн хандах ёстойг заадаг.
Дижитал ёс зүй анхан шатандаа байгаа тул дэд ангилалд оруулахыг үнэхээр хүлээн зөвшөөрдөггүй. Илүү нарийн ширийн зүйлийг судлахын тулд бид "хувийн дижитал ёс зүй" болон "корпорацийн дижитал ёс зүй"-ийг авч үзэх болно.
Хувийн дижитал ёс зүй гэж юу вэ?
Хувийн дижитал ёс зүй нь хувь хүмүүс бие биенийхээ онлайнаар өөрийгөө тодорхойлох эрхийг хэрхэн хүндэтгэдэгийг хамардаг. Эдгээрийг хүмүүс хоорондын харилцааг удирдан чиглүүлдэг ердийн ёс суртахуунтай харьцуулахад юугаараа онцлог вэ гэвэл онлайн дэд бүтцийн шинж чанарыг харгалзан харилцаа холбоог хувийн ашиг сонирхол эсвэл гуравдагч этгээд бараг үргэлж зуучилдагт оршино.
Жишээ нь, физик ертөнцөд таны байршил бусад хүмүүстэй хэрхэн харьцах талаар бага зэрэг нөлөөлдөг - та нийтийн болон хувийн өмчид байгаа эсэхээс үл хамааран эелдэг байдлын хүлээлт үндсэндээ ижил байдаг. Үүний эсрэгээр, та хэн нэгэнтэй цахим шуудангаар эсвэл Facebook-ээр харьцаж байгаа эсэхээс үл хамааран тэдний өмнө хүлээсэн үүргээ эрс өөрчилдөг.
Гэхдээ эдгээр үүрэг яг юу вэ? Хэрэглэгчдийн үндсэн үүрэг бол өөрсдийн нууцлал, аюулгүй байдлын талаарх бусад хэрэглэгчдийн сонголтыг хадгалах арга замаар ажиллах явдал юм.
Үүнд юу нөлөөлж байгаагийн тод жишээ бий. Хэн нэгнийг "doxx" гэж хэлэх нь илт буруу бөгөөд энэ нь бусад хүмүүс өөрт нь бие махбод болон сэтгэл зүйн хохирол учруулах зорилгоор хувийн нууц мэдээллийг (ихэвчлэн гэрийн хаяг) задлах гэсэн утгатай. Гэхдээ энэ зарчим нь хэрэглэгчдийг үл ойлгогдох боловч адилхан чухал арга замаар холбодог.
Үүнийг тодруулсан нэгэн аппликейшн байна: Хэрэв та онлайнаар хуваалцах гэж байгаа бол зураг дээр байхыг зөвшөөрөөгүй хэн нэгнийг оруулах ёсгүй. Хэн нэгний зургийг асуухгүйгээр авахгүй байх нь ерөнхийдөө эелдэг зүйл боловч олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр зураг орж ирэхэд энэ нь шинэ хэмжээстэй болж байна.
Таны зургийн сэдэв олон нийтийн сүлжээний профайлгүй байсан ч (ялангуяа энэ тохиолдолд) зургийг нь нийтэлснээр та хаана харагдахыг нь сонгох боломжийг нь хаадаг. Цаашлаад нүүр царайг таних дэвшлийн ачаар интернетээр нүүрээ сканнердах нь бодит байдалд ойртож байгаа тул та үүнийг төсөөлж байснаас чинь илүү өргөнөөр харуулах болно.
Ёс суртахууны бүх салбаруудын нэгэн адил нийт зөвшилцөлтэй байсан бол дижитал ёс зүй ямар ч үндэслэлгүй болно. Хувийн дижитал ёс зүй, өөрөөр хэлбэл, халуун маргаан дагуулдаг. Өнөөгийн ёс зүйн эргэлзээтэй асуудлуудыг хэлэлцэхээс өмнө энэхүү эмчилгээ нь дүгнэлт гаргах зорилготой биш, зөвхөн дижитал технологитой холбоотой ёс суртахууны өнөөгийн байдлыг тодорхойлох зорилготой гэдгийг онцлон тэмдэглэх нь зүйтэй.
Улс төрийн яриа хэлцлийн нэг чухал сэдэв бол доромжилсон эсвэл аюултай санааг дэмжигчдийг гутаан доромжилж, ажил олгогчдыг нь тэдний эсрэг арга хэмжээ авахыг шаардах нь үндэслэлтэй эсэх юм.
Улс төрийн тавцан дахь зарим идэвхтнүүд үзэн ядсан эсвэл тодорхой бүлэгт заналхийлсэн санааг түгээдэг гэж итгэдэг хүмүүсийг гадуурхах тактикийг улам бүр хэрэгжүүлж байна. Үүний цаад учир шалтгаан нь хэрэв хүн тодорхой бүлэгт хор хөнөөлтэй үзэл баримтлал дэвшүүлбэл нийгэм, санхүүгийн хувьд харилцан нөлөөлнө.
Хувийн дижитал нууцлалын өөр нэг маргаантай асуудал бол эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ (ялангуяа нялх, балчир хүүхдүүдийн) зургийг интернетэд нийтлэх эсэх, учир нь тэд угаасаа зөвшөөрөл өгөх боломжгүй юм.
Энэ талаар тогтсон стандарт байхгүй. Эцэг эх байх нь эцэг эхийн хуваалцах эрхтэй амьдралын чухал мөч учраас эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ дүр төрхийг олон нийтэд сурталчлах боломжтой гэж зарим хүмүүс маргаж байна. Хүүхдийн хууль ёсны асран хамгаалагч нь хүүхдийнхээ дүр төрхийг хэзээ, хэрхэн харуулахыг сонгох эрхээс үл хамаарах зүйл биш гэж зарим хүмүүс үздэг.
Корпорацийн дижитал ёс зүй гэж юу вэ?
Зоосны нөгөө тал нь илүү их анхаарал татдаг тал бол "корпорацийн дижитал ёс зүй" юм. Дахин хэлэхэд, интернетийн бараг хаа сайгүй "хувийн өмч" байдаг тул эдгээр хувийн хэвшлийн тоглогчдын хэрэглэгчиддээ тавихаар сонгосон дүрэм журам нь хувийн нууцад ихээхэн нөлөө үзүүлдэг.
Корпорацийн дижитал ёс зүй нь хэрэглэгчдийн талаарх эмзэг мэдээллийг цуглуулдаг нийгмийн сүлжээ гэх мэт онлайн платформуудын үйл ажиллагаанд голчлон чиглэдэг. Энэхүү цуглуулга нь платформуудад бүтээгдэхүүнийхээ туршлагыг хүргэхэд ихэвчлэн шаардлагатай байдаг ч энэ мэдээллээр юу хийж болох, юу хийх ёстой талаар нэгдсэн хүлээлт байдаггүй.
Компаниуд хэрвээ тэдний хэрэглэгчийн гэрээ хичнээн нууцлаг байсан ч хэрэглэгчийн мэдээллийг худалдах боломжийг олгодог бол ямар нэгэн шалтгаанаар аливаа өгөгдлийг ямар нэгэн “хамтрагч”-д худалдахад буруудах зүйлгүй гэсэн хандлагатай байдаг. Хувийн нууцыг дэмжигчид үүнийг эсэргүүцэх үед компаниуд үнэ төлбөргүй үйлчилгээ үзүүлэх нь ямар нэгэн байдлаар орлого олох ёстой бөгөөд хэрэглэгчид дэмий зүйл хүлээхээс илүү сайн мэддэг байх ёстой гэж ихэвчлэн эсэргүүцдэг.
Хувийн платформоор хэрэглэгчийн мэдээллийг худалдах нь засгийн газарт иргэдийн талаар цуглуулж болох мэдээллийн хууль ёсны хязгаарлалтыг тойрч гарах боломжийг олгодог тул асуудал улам төвөгтэй болж байна. Төрийн байгууллагууд ихэнх тохиолдолд эрэн сурвалжлах тушаалаар олж авч болох ижил мэдээллийг олж авах боломжтой боловч шүүхийн хязгаарлалтаас хамаагүй бага хууль эрх зүйн тушаалаар олж авах боломжтой. Дээрээс нь бусад хувийн компаниудын нэгэн адил ихэнх улс орнуудын төрийн байгууллагууд дижитал платформоос мэдээлэл худалдаж авахыг хориглодоггүй.
Хувийн дижитал ёс зүйн нэгэн адил корпорацийн дижитал ёс зүй нь хэрхэн илүү шударга үр дүнд хүрэх талаар өөрийн гэсэн харилцан яриатай байдаг. Корпорацуудыг хэрэглэгчийн өгөгдөлтэй юу хийдэгийг тодорхой, тодорхой зааж өгөхийн ач тусын талаар олон тооны бэх асгарсан байдаг. Үйлчилгээний нөхцлөөр оршуулахын оронд өгөгдлийн бодлогыг тодоор харуулах, ойлгоход хялбар байх ёстой гэж дэмжигчид үзэж байна. Уг зарчим нь олны анхаарлыг татсаар байгаа ч түүнийг хэрэгжүүлэх хууль тогтоомж байхгүйгээс хараахан өргөн хүрээнд хэрэгжээгүй байна.
Өөр нэг сэдэв нь тухайн хэрэглэгчийн мэдээллийг худалдахаас бүрэн татгалзахын тулд төлбөрийг хүлээн авах амлалт өгдөг дээд зэргийн сонголтууд илүү өргөн тархсан байх эсэх асуудал юм. Одоогоор цөөн тооны онлайн платформууд дээд зэрэглэлийн түвшнийг санал болгож байгаа бөгөөд үүнийг дата борлуулалтаас бүрэн өөр хувилбар болгож өгөх нь ховор.
Дижитал ёс зүй нь хэрэглэгчдэд ямар ёс суртахууны үүрэг хүлээдэг вэ?
Дээрх санааг бүх талаас нь сайтар тунгаан бодох нь зүйтэй ч энэ нь дижитал ёс зүйг бодитоор хэрэгжүүлэхийн тулд эдгээр ойлголтуудыг тодорхой алхмууд болгон задлахад тусалдаг.
Өмнө нь үүнийг хувь хүний болон корпорацийн дижитал ёс зүйн асуудалд хувааж үзье. Онлайн үйлчилгээгээр дамжуулан бусад хүмүүстэй харилцахдаа таны сонголт бусдад хэрхэн нөлөөлж байгааг үргэлж санаж байх хэрэгтэй. Нийтлэл үүсгэхээсээ өмнө энэ нь хэн нэгэнд нөлөөлөх эсэх, хэрэв та тэдний оронд байсан бол шийдвэрээ гаргах эсэхээ өөрөөсөө асуугаарай. Үндсэндээ бодит амьдрал дээрх алтан дүрэм нь онлайнаар үйлчилдэг бөгөөд таны онлайнаар гаргасан шийдвэрүүд интернетийн хоромхон зуурт, дэлхий даяар тархаж байгаатай холбоотойгоор улам бүр нэмэгдэх болно гэдгийг анхааруулж байна.
Корпорацийн дижитал ёс зүйн тухайд хэрэглэгч та бусдад хор хөнөөл учруулахгүй байх үүрэг хариуцлага биш харин таны харилцаж буй үйлчилгээ танд хор хөнөөл учруулахгүй байх явдал юм. Онлайн платформыг авч үзэхдээ хамгийн түрүүнд асуух зүйл бол энэ нь хэрхэн мөнгө олох тухай юм. "Хэрэв та төлбөрөө төлөхгүй бол та бүтээгдэхүүн мөн" гэсэн зүйр үг энд ерөнхийдөө хамаатай. Таны тавих дараагийн асуулт бол хэрэв тухайн компани хувийн мэдээлэл цуглуулдаг бол (мөн цуглуулдаг ч байж магадгүй) та энэ компанид мэдээлэлдээ итгэдэг үү?
